9:17 Het Hof!

Getuigenis Raf Allaert

Raphael Allaert, °1946, 77, gepensioneerd

Was missionaris van de congregatie Scheut. De eerste keer in de loop van 1972 naar Guatemala, teruggeroepen in 1976 na de aardbeving om theologiestudenten in Leuven te begeleiden. Eind 1979 ging hij terug naar Guatemala, in 1980 in Puerto San José, om de parochie te leiden, hij kende Serge als student, die was daar pastoraal medewerker.

Hij wilde naar het verre buitenland als missionaris, Jan Van De Veire was Scheutist in Guatemala, en de families Van De Veire en familie Allaert kenden elkaar. Die heeft Raf gemotiveerd om te gaan naar Scheut van Guatemala

Religieuze congregaties hangen af van het Vaticaan. Ze krijgen een theologische opleiding, de bedoeling om pastoraal aanwezig te zijn bij de mensen en zo de klassieke activiteiten van de katholieke kerk uit te voeren, de sacramenten. Het 2^e Vaticaans concilie was net geweest. Hij had eerst theologie gestudeerd in Rome, daar heeft hij een scriptie over de bevrijdingstheologie eind jaren 60, ze werd geboren in Latijns Amerika, maar de oorsprong kwam van een protestants pastoor die zich verzette tegen het nazisme, (verzet en overgave)

Het pastoraal niet meer op de klassiek manier, maar vanuit een andere context van de realiteit. Je laat je confronteren met de immense armoede in Guatemala. Vanuit België en het comfort in Italië wordt je geconfronteerd met onrechtvaardigheid, armoede, een land vol militairen. Dan dankzij die bevrijdingstheologie kan je met uw overtuiging leven. Het recht van een volk om in opstand te komen tegen hun onderdrukkers, zoals het joodse volk in Egypte. Mozes was een eenvoudige mens, kan uittocht niet leiden, Jahweh zegt, ik ben erbij, het zal wel lukken.

“Ge ziet dat het volk tot op het bot uitgebuit wordt”, en hier moet de link gelegd werden met het evangelie.

De congregatie van Scheut werd uitgenodigd om in Guatemala klassiek actief te worden eind jaren 50. Reagan noemde het “de tere onderbuik van Amerika”

De oude missionarissen van Scheut waren verdreven uit China en waren overtuigde klassieke religieuzen met een anticommunistische kant.

De jongere generatie botste daarmee, omdat ze via de bevrijdingstheologie een “eerlijke” lijn te volgen.

De Familia de dios, de familie van god, waren de basisgroepen. Guatemala is erg klassiek religieus. “je probeert eerst het vertrouwen te winnen van de mensen, hun religieuze verlangens te volgen”. Klassieke pastoraal in de kerk en zo, maar na de mis, worden mensen uitgenodigd om in gesprek te gaan. Een aantal mensen doen dat, ze gaan in gesprek.

Op een suikerrietplantage nodigen ze de mensen uit na de mis, daar wordt dan gevraagd hoeveel ze verdienen, het is niet mogelijk om daarvan te leven, ondanks het zware werk, kan je met je loon suiker kopen? Neen, dat kunnen ze niet. Klopt dat dan? Wat zegt het evangelie daarvan. Zo werkt dat langzaamaan. Ze waren daar in Esquintla mee bezig, maar ook in het noorden, er komt een netwerk, en de vraag komt, “wat doen we er aan”. En zo beetje bij beetje komt er bvb het CUC (boerenvakbond). Er zaten “oreja’s”, verklikkers, er werd ook door catechisten naar het oor verwezen als ze er waren en dan werd de preek aangepast.

Wat konden ze met het loon van 1,3 Quetzal kopen? “Bitter weinig”. Er komen camions vol met mensen die uit het noorden worden vervoerd en samen in een veld worden gedropt, om dan te proberen hun kost te verdienen, de bedoeling is wat over te houden om iets terug te sturen. Met plastiek proberen ze een hoekje af te bakenen. Er bleef geen geld om terug te sturen. Ze konden er niet mee overleven, mensen werden ziek, kinderen stierven. In 1976 waren zijn ouders in Guatemala, ze hebben hem bezocht tijdens zijn geelzucht, ze hebben de aardbeving meegemaakt. Ze zijn ook mee geweest naar een suikerrietplantage. Er was daar het feest van de patroon van de plantage. Dan zitten de bazen op de eerste rij in de kerk, daarachter zat het gewone volk. Zijn ouders zien het en z’n vader zegt “godverdoeme Raf, hier zou ik communist worden”

De prijs van suiker begint te fluctueren, hadden de plantage-eigenaars het dan zo goed?

Hij moest de paardenstallen van luxe paarden voor de eigenaars inzegenen, had niet de indruk dat ze iets te kort kwamen.

Guatemala was al erg katholiek, er waren bijna geen Guatemalteekse priesters. Waarschijnlijk te wijten aan een gebrek aan mogelijkheden in het seminarie te gaan voor mensen in die streek. Misschien ook omwille van de manier waarop pastoraal gepleegd werd. Het was geen motiverende manier om jongeren te engageren.

Er was teveel schijn, te veel hypocrisie, het pastoraal bezig zijn was niet motiverend door de confrontatie met de schrijnende situatie.

De missionarissen brachten geen politiek mee, maar het engagement was genoeg om op een dodenlijst te komen.

Het verzet tegen het feit dat kinderen niet naar school kunnen gaan, kinderen kunnen niet naar de dokter, die gelatenheid werd toegelaten, het paradijs wacht.

Maar ze krijgen door dat het niet klopt. Op die manier zijn ze dan wel politiek bezig. Daar groeit verzet uit, dat moet georganiseerd geraken, daaruit groeit het CUC (comité van boereneenheid). En dan worden politieke analyses gemaakt. Het CUC bestond, de vader van Rigoberta Menchu, die levend is verbrand in de Spaanse ambassade, die waren er al mee bezig.

In de Zuidkust, werd dit door Serge Berten en Mario Coolen uitgewerkt.

Is uit de vakbond de guerrilla ontstaan? Neen, maar er waren 4 guerrillabewegingen het EGP (het leger van de armen) hadden een “verlengde guerrillaoorlog” waar je geen verzet kan plegen zonder ondersteuning. Het EGP en het CUC waren soms gelieerd door leden die lid waren van beide. Het CUC was nooit gewapend. Guerrilla was per definitie bewapend. ORPA volgde cubaanse strategie, aansluiten was wapens opnemen. De link met Justicia y Paz had ook linken met guerrilla, onrechtstreeks (ze zaten in de stad)

Met geld van de wereldwinkels, die waren geconcentreerd op Latijns-Amerika, werd een stencilmachine gekocht. Zodra Serge wist dat Raf zou komen vroeg hij geld bijeen te brengen om een stencilmachine te kopen om liederen te kopiëren. Het geld werd snel gevonden.

Hij dacht in het begin dat het de bedoeling was om liederen te kopieren. Hij kocht het aan, heeft een adres moeten opgeven bij aankoop. Hij had een ervaring van het begin van de jaren 1970 en heeft er niet bij nagedacht en heeft de gegevens opgegeven, dit werd samen met de serienummer geregistreerd.

Maar ze werd gebruikt om pamfletten mee te maken, Serge legde uit waaraan zich te houden. Het geluid van de machine zou hen kunnen verraden. Aan de overkant van de straat was het politiebureau, ze waren gemilitariseerd. Hun bazen waren militairen. Als er stencils gedraaid werden, werd er luide religieuze muziek gespeeld. Serge had connecties, er kwamen vooral indiaanse vrouwen, langs het politiekantoor de kerk binnen. Ze kwamen met groenten in een mand voor op het hoofd, gingen naar het altaar, maakten een kruis, gingen naar sacristie, namen pamfletten mee, zetten de groeten en fruit er terug op, terug voor het altaar, bidden en weer naar buiten.

Zo zijn de pamfletten verspreid voor de boerenbetoging. Dat heeft Conrado de la Cruz het leven gekost, hij had pamfletten verdeeld. Hij werd met z’n catechist opgepakt en ze verdwenen.

Werden die pamfletten gebruikt voor EGP, Guerrilla?
Neen, nooit, enkel voor CUC.

Hebben jullie ooit openlijk opgeroepen om aan te sluiten ben EGP?
Neen, ik zeker niet, Walter was geweldig kwaad, maar heeft daar nooit toe opgeroepen.

Op 1 mei wordt Conrado met de catechist ontvoerd, maar hij kwam uit het bisdom Esquintla. Bisschop Rios Montt heeft dan bevel gegeven geen zondagsmis te geven, maar wel één centrale concelebratie in de kathedraal, Walter was daar ook. Walter zij ook “ik heb schrik, van nu af kan het iedereen gebeuren” daarna is hij dan vermoord en was de chaos compleet. Bisschop koos de kant van het nieuwe pastoraal wie blijft en wie vertrekt. En zo is Serge en Raf in Tiquisate en Nueva Conception terecht gekomen met Paul Schildermans en 2 zusters van de jacht. De 2 parochies lagen 20 minuten uit elkaar met de auto.

Raf was niet bij de moord, hij werd er in Puerta San José op de hoogte gebracht en is direct naar Santa Lucia Cotzumalguapa vertrokken. Enrique Rios Montt werd heel emotioneel en heeft de moordenaars tot de hel verdoemd “anathema sunt” een banvloek.

Raf werd ook bedreigd?
Ze zijn het parochiehuis binnengevallen in Nueva Consepcion, hebben de koster neergeschoten en Paul Schildermans en Roberto Paredes werden ontvoerd.

Hij was met een vriendin Lydia meegenomen naar de hoofdstad om haar zus te ontmoeten in de hoofdstad. Hij had er niet verder bij nagedacht, maar op dat ogenblik werden Paul en Roberto ontvoerd.

Serge en Raf werden genoemd bij het verhoor van Paul, de ambassadeur van België heeft hem dan tot aan het vliegtuig begeleid, de zus van Lydia stond hem uit te wuiven, maar vooral om te weten dat hij weg was. Hij heeft zich slechts later gerealiseerd dat hij beschermd was geworden en het land uit moest.

Onder Lucas Garcia werden er al dorpen uitgemoord in het noorden. De vis is de guerrilla het water is het volk, om de guerrilla uit te schakelen moet je het water vernietigen.

Lucas Garcia was niet beter dan president Rios Montt, maar de informatie liep nog niet zo goed door.

In de pers, “Flair” blaadjes stonden vele foto’s van lijken, om mensen te intimideren.

Raf heeft geen band gezien tussen de beschuldigden, maar wat met Walter gebeurde is het gevolg van keuzes aan de top. Hij heeft zich nooit in die tijd geïnteresseerd in deze personen. Maar wist wel dat de president héél gevaarlijk is.

Door de ontvoering van Paul Schildermans, werd duidelijk dat er linken waren. Hij wordt afgezet bij de nuntiatuur, die krijgt vlak daarna telefoon van een hoge militair om te zien of ze goed aangekomen waren.

Hoe uitte de militaire aanwezigheid zich in de dorpen?
Overal waren er militairen in burgerkledij die moesten informatie doorgeven en jongens rekruteren. Na het onderteken van de vredesakkoorden bleven die commisionades militares. Dat heeft voor spanningen gezorgd. Daarnaast ook de “Oreja’s” gewone mensen die voor een appel en een ei doorgaven wat er werd gezegd. Dat zorgde voor een paranoïde situatie.

Er waren ook altijd zwaarbewapende militairen in het straatbeeld. In Esquintla was er een kazerne van de paracommando’s die ook in San José kwamen.

De stencilmachine werd ontdekt, de factuur heeft als link gediend om Raf te vinden.

Serge droeg een wapen, maar hij had een ondersteunende taak, het wapen was om ontvoering te voorkomen.

Raf was nooit gewapend, maar was wel erg met CUC bezig, samen catechismus opgesteld. Hij heeft in een safe house een wapen gekregen, hij had er nog nooit een gezien. En kreeg de opdracht, als het leger binnenvalt, schiet u een kogel door het hoofd.

Raf was er van overtuigd dat Serge gefolterd werd en gepraat heeft, dat daarom de koster bij Paul Schildermans werd vermoord, omdat ze wisten dat hij lid was van het CUC wat Raf niet wist.

Paul werd ontvoerd door mensen van een ander militair departement, terwijl er toch militaire aanwezigheid was.

Ward was lid van het EGP, Raf kende hem in het pastoraal team van Esquintla, daar heeft Raf hem ontmoet. Maar nadat hij ondergedoken is heeft hij hem nooit meer gezien.

Raf is nooit getuigen geweest van acties van het EGP. Acties kwamen in de krant, vaak waren dat bermbommen.

Er is bij hen nooit over communisme gesproken, ze wilden een sociaal rechtvaardige maatschappij. In die catechismussen die aangemaakt werden, werd nooit gesproken over het collectivisme gesproken. Zijn vader was een overtuigende Vlaming, het was een buikgevoel om het communisme te noemen. De gelijkstelling van communisme en kerk is volledig verkeerd.

Serge, bij EGP, heeft Raf verteld over zijn engagement van de CUC, na het vinden van de stencilmachine, hebben ze mekaar ontmoet in de hoofdstad, dan mekaar ontmoet. En daar heeft serge gezegd ge moet kiezen tussen vertrekken of de clandestiniteit waar hij zijn veiligheid gevonden. Serge heeft waarschijnlijk uit veiligheidsoverwegingen voor de EGP gekozen.

Serge was officieel nog deel van het pastoraal team, maar was er nooit. Serge is waarschijnlijk overgegaan tot de conclusie dat het CUC niet voldoende was. Hij stond niet weigerachtig tegenover het EGP.

Raf, is opgelucht, na al die jaren met Guatebelga, heeft altijd met schuldgevoel gezeten. Voelt zich een stuk bevrijd.

11:02 Mario Coolen

Marius Coolen, 79, Mario, theoloog van beroep

Was leek, studeerde theologie in Nijmegen. Via via, zijn broer was missionaris van Scheut in Guatemala kwam hij in Santa Lucia Cotzumalguapa terecht, via Nederlandse religieuzen.

Aangkomen op 21 oktober 1972 in een pastoraal team van Scheut en de Jacht, hij had een arbeidsovereenkomst met hen. Hij begon met een contract van 3 jaar.

Guido De Schrijver was hoofd van het team in 1972, Raf was er toen ook, van 72-76, hij was er tijdens de aardbeving. Sabine Mortier was één van de zusters van de jacht.

Rond 76 is Walter gekomen, Serge kwam toen ook, Walter was priester, Serge en Ward waren in een tussentijd om meer duidelijkheid te krijgen wat ze wilden doen.

Hij heeft 3-4 jaar met hen samengewoond in Santa Lucia Cotzumalguapa. Mario heeft zich vooral met basisgemeenschappen bezig gehouden, seizoenarbeiders uit het noorden, hij zou zich vooral bezig houden met het vormen en begeleiden van de basisgroepen. Sommigen konden niet lezen. Informatie en opleidingen werden gegeven. Om zo een zelfstandig, zelfdenkend project op gang te zetten. Informatie werd gegeven over de grondwet, arbeidswetgeving maar ook werd dit gekaderd in een traditie van geloofsduiding. God zei “ik heb uw ellende gezien”, “kom in beweging”, vlucht uit Egypte…

“Je kunt offeren en bidden tot je een ons weegt, maar je kan de onrechtvaardigheid en onderdrukking niet accepteren.”

Het was belangrijk dat het niet het één of ander nieuw foefje was, maar dat het fundamenteel is.

Dit is wat de bevrijdingstheologie is gaan heten. Een reflex van engagement en geloof.

“Je probeert wie je bent en wat je meebrengt een plaats te geven in de realiteit” De situatie van de suikerkappers, het keiharde werken, was zo confronterend, de arbeidsomstandigheden waren ontzettend beroerd. Geen geld om kinderen te begraven, keihard werkende mensen die er toch onderdoor gaan.

De mensen waren diensten van de kerk, de sacramenten gewoon, ze waren niet gewoon dat mensen te samen werden gezet en begonnen te praten.

Zij waren de eersten die vragen begonnen te stellen, hoe is het hier, hoe is het met het werk, hoe is het met jullie.

Er werd een verhaal verteld over het leven, kind word ziek, gaan naar de apotheek, het kind sterft en het kind wordt begraven en het leven gaat door. Hoe kan dit in een rijk land bij hardwerkende mensen.

Niet “och Here hoe erg”, maar er iets aan doen.

De naam werd CUC, telkens kwam uit de gesprekken de conclusie we moeten ons organiseren, we moeten iets doen, bestaande vakbonden werden bedreigd en ontbonden. Dus werd er nagedacht wat er kon gedaan waren, om een vakbond op te richten moest je 20 zijn, kunnen lezen en schrijven en een arbeidsovereenkomst hebben.

Daarom werd er gezocht naar een oplossing. Zowel rond Santa Lucia Cotzumalguapa, maar ook in de bergen, Jesuiten daar hebben ook groepen gevormd. Op 15 april 1978 werd het bijeengebracht en werd het Comité Unidad Campesino (CUC is een eekhoorntje in de Mayataal) Het model voldeed niet aan de voorwaarden, ze hebben getracht met universiteit een “normale organisatie” op te richten maar dat lukte niet.

Ieder op een eigen manier, Walter was een parochiepriester, wist van het werk van de basisgemeenschappen maar dat was vooral door Serge. Het was ook de taak van Mario. De pastorale taken werden ook in die richting gestuurd. De jacht deed dit bij de vrouwengroepen. Het gewone pastorale was ook belangrijk. Maar het consequent zijn was ook belangrijk. Jezus stond aan de kant van de armen.

Hij heeft niet alleen vrienden gemaakt. De troost van de priesters werd voorheen gewaardeerd in de plantages, maar na enige tijd werden de priesters niet meer welkom geheten. Aan het einde van de oogst is er een oogstviering. Op één van de plantages waar er een staking was geweest die met geweld werd neergeslagen. Walter werd toen uitgenodigd om een mis te geven. Toen hebben hij en Walter een brief gestuurd met de vraag “waar moeten we dank voor vieren”. Misschien zijn ze wel wat naief geweest. Achteraf gezien kwam de vraag op “waar waren we mee bezig”. Hoewel de acties relatief onschuldig leken. Tot plots iedereen naar het parochiehuis stond te kijken en bleek dat op de muur geverfd werd “Walter go home”, “geen politiek” enz.

Was er een communistische onderstroom?
Helemaal niet, hij was afgestudeerd op Albert Camus, humanisme, de menselijke maat.

Maar met een stuk van de analyse konden ze wel werken, klassen, productiemiddelen.

Ze hebben in de jaren 70 mensen laten komen uit de hoofdstad om de politiek te duiden bij de verkiezingen. Het christendemocratische was het minste kwaad.

Wat als alle legale en semi legale maar niet subversieve middelen mogelijkheden worden afgesloten?

Waarom een op zich mooi proces dat die staking was, met de bedoeling veranderingen te brengen te wordt gefnuikt.

Ze waren mensen van de praktijk, niet van de dogma’s.

De verstrenging van de standpunten evolueert naar de guerrilla?
Bij hun aankomst werd van de guerrilla gesproken maar het was een onbekende factor. Maar dat was niet hun leven. Maar dan gebeuren er dingen die de sfeer veranderen. Als de EGP een lid van een familie van grootgrondbezitter ontvoert, voorwaarde voor vrijlating was de publicatie van een manifest. Dat is gebeurd, familielid vrijgelaten. Dat stuk beschreef de situatie zeer goed. Die tekst werd goed onthaald. In een land waar altijd gezwegen werd was dat vernieuwend.

Zij haalden dezelfde punten aan. Waar kan dit werk uitmonden in iets dat kracht heeft om de verandering door te laten gaan.

Door stakingen alleen komen we er waarschijnlijk niet. De guerrilla wilde verandering afdwingen. Daardoor werd er toch sympathie gevoeld voor de guerrilla, als een grote broer die kwam helpen.

Mario was nooit getuige van acties van de guerrilla, hij heeft wel mensen van de guerrilla ontmoet. Er werd gekeken hoe stakingen weinig gevolg hadden. Maar vanaf 1978 met het CUC, het minimumloon was 1,12USD per dag. Minimum 5 USD nodig om te eten voor een gezin. We gaan staken, het loon op de eerste plaats, CUC eist 5 USD per dag.

Eind 1979 is dat in beweging gekomen, in 1980 is de staking uitgebroken, totaal onverwacht, na een conflict op een plantage waarvan het loon toonaangevend was voor de regio begon de kreet wij willen 5 USD. Dat heeft dan de staking doen uitbreken. Begin februari zijn er 80 000 mensen aan het staken. Dan staan er foto’s in de kranten, kappers met kapmes in de lucht “wij willen 5 USD”.

Toen de grootgrondbezitters deze beelden zagen, dachten als dit lukt dan is het afgelopen. En de guerrilla zag als je het kapmes door een geweer vervangt, is er een revolutie.

Het leger werd ingehuurd om de boel in de plantage in de gaten te houden, die link was er al. De plantageeigenaar was zelf minister van buitenlandse zaken geweest.

Na de staking, was de reactie in Santa Lucia Cotzumalguapa vooral de moord op Walter, en daarna tientallen mensen die aan de staking deelnamen die opgepakt werden en verdwenen.

Mario was nooit lid van het EGP, van Ward heeft hij het achteraf gehoord, bij Serge heeft hij het vermoed, het werd nooit verteld, maar er hij heeft zware vermoedens.

Hij was van 72-75 3 jaar daar en dan nog tot 78 Daarna nog 2 jaar de CUC ondersteunen en dan werken aan solidariteit in 1980. Net na de staking, is hij vertrokken en is dan naar Canada gegaan om info te geven over de suikerrietkappers. Toen kwam de boodschap dat Oscar Romero werd vermoord, dan de ontvoering van Conrado dan de moord op Walter.
In 1981 bezocht Serge hem in Nuenen, daar vroeg Serge zich af of hij binnen Scheut de volgende stappen kon zetten, of theologie studeren. In zijn laatste brief aan Mario, vroeg hij zich af of het niet beter zou zijn om verder te gaan, en dat was het EGP.

Had Mario contacten met politie of leger?
Neen, het lag niet in het patroon, ze ontvingen wel informatie, maar niet concreet. Je probeerde geen contact met de politie te hebben als er iets was gebeurd.

Toen hij met Raf naar de ouders gingen van Serge, zei Agnes (de moeder) “maar doe iets, ga naar de politie”

Voor de basisgroepen, werd er verschil gemaakt tussen leger en politie?
Van de politie was er een bijzonder negatief beeld.

Bij ondervraging van Paul Schildermans wordt gevraagd naar Mario, hoe zat dat?
Hij heeft zich nooit bedreigd gevoeld, was het naief? Hij dacht dat ze goed bezig waren enz…
Bij zijn vertrek na de staking toen hij naar huis ging hing er een eerder positieve stemming.

Gelukkig was Walter niet daar tijdens de staking, hij zou ontploft zijn.

Toen Mario las over zijn naam in de ondervraging van Schildermans schrok hij, en begon pas toen te beseffen dat hij misschien door het oog van de naald was gekropen.

Het was democratisch, sociaal, participatief werk.

Wat heb ik de laatste jaren gedaan? De verhalen opgeschreven van de mensen die verdwenen waren.

Dit proces confronteer hem met wat hij gewild heeft, wat hij niet gewild heeft. Hij heeft geprobeerd het verhaal te vertellen.

Was er een gewapend conflict tussen de verschillend guerrilla bewegingen?
Er was wel rivaliteit, hij denk niet dat het zo ver gekomen is. Er gebeurden wel dingen die niet konden in de guerrilla, dat is zeker. Er zijn afrekeningen geweest. Er werden ook dingen vereffend in dorpen.

Het kan er toe leiden dat geweld het enige alternatief.

Kan Berten of Capiau omgekomen zijn door rivaliteit tussen guerrilla?
Hij denkt het niet, het is erg onwaarschijnlijk, maar je kan niets uitsluiten. Er zijn gevallen in Guatemala en elders, maar voor hem zijn de aanwijzingen zeer duidelijk uit welke kant het geweld kwam.

Wat Walter typeerde : in 1979 was er een conferentie van bisschoppen in Mexico, hij heeft een brief gestuurd naar die conferentie, steun ons als we in verzet komen, niet alleen vergaderen.

Serge gebruikte de kruisweg van Jezus en toonden met het suikerriet het lijden.

12:19 Luc Mees

Edward Luc Mees 82, priester missionaris

Heeft Walter heel goed gekend, jaargenoot, kent hem sinds 1960, wijding 1965, ze hebben elkaar opnieuw ontmoet en heeft hem mee in de kist gelegd toen hij door kogels doorzeefd werd.

Hij is geen lid meer van Scheut, in 2002 is er een dialoog geweest, en dan hebben Filipino’s zich afgescheurd om dichter bij het volk te staan en is hen gevolgd.

Hij was provinciaal overste voor Guatemala. Voor 2 keer 3 jaar, daarna hoger opgeklommen in het bestuurd.
Er was aan het begin een groep van 40-42 confraters, na 6 jaar nog maar 28. Vele confraters waren “oud-chinezen” waren erg anticommunistisch. Dan waren er oudere mensen uit Europa, de sacramenten. De jongere groep, Filipino’s, Belgen, waren progressief, gevormd in de bevrijdingstheologie, boek uit 1972, Gutierez.

Luc was daar ook mee mee. Basisgemeenschappen kijken samen wat te doen. Dat floreerde heel vlug. Die basisgemeenschappen, de situatie werd later moeilijker, ze kregen stilaan in de onderstroom contact met het EGP.

Hij zat in de hoofdstad. Na provincialaat werd hij in 1985 in Verra Paz in het noorden benoemd.

Als overste had hij contact met de verschillende overheden. Bisschoppen, de kardinaal, ambassadeurs, eerst Maddens dan Lanceloot zeer dikwijls. Bij de nuntius was hij kind aan huis, zijn oom was ook nuntius en ze kenden elkaar. Die heeft veel steun gezorgd, ook de Belgische ambassade. Hij kende ook de bisschoppen, bijna allemaal waren ze naar het volk gericht.

Ook met de andere orden hadden ze veel contacten.

Conrado verdwijnt u neemt demarches bij Arredondo, normaal zou men contact nemen met politie of parket, waarom zo naar de top?
Hij kende Conrado vrij goed, en toen heeft hij veel geleerd over wat zou kunnen en niet kon. Op een muur botsen van zwijgen en hiepocresie. Hij is naar Donaldo Alvarez Ruiz geweest, “dat kan toch niet, we zijn een rechtstaat, dat is toch niet mogelijk, we hebben er niets mee te maken” hij voelt dat ze tussen hun tanden liegen. Daarna nam hij contact met de Policia Judicial, hij vermoedde dat zij Conrado hadden meegenomen. De bisschop ging mee, zei “ga nooit alleen”, hij heeft ons altijd gesteund, hij heeft er enorm respect voor. Bij de chef van de Policia Judicial lag een .45 op de bureau. Hij heeft geleerd dat de antwoorden die hij kreeg flauwe kul waren.

We hebben veel vergaderingen gehad. Hij zat bij de kardinaal voor Conrado en kreeg toen te horen dat Walter vermoord was. Hij is daar naartoe geweest. Een dag daarna was het begrafenis. Er waren 10000-20000 mensen. De bisschop en andere bisschoppen deden buiten de mis.
Ik hef de rechter hand op voor de mensen en ik vervloek wie het gedaan had. Van de mensen hoorde hij dat de burgemeester had gevraagd om Walter om te brengen. Enkele maanden later is de burgemeester door het EGP vermoord. De burgemeester kan dat niet, hij doet dat via zijn contacten, maar dat moet de commandostructuur volgen.

Toen Paul Schildermans werd ontvoerd was hij niet in Guatemala.

Paul Schildermans is een gelukkige uitzondering, hij is 3 dagen verdwenen en gefolterd samen met en Roberto Parredes. Als iemand opgepakt worden mogen er geen getuigen zijn, als de gevangen niets weet verdwijnt hij ook. Het gerecht functioneerde niet, alles werd door het leger geregeld, er heerste krijgsrecht. Via de pers is het uitgekomen en dan is er druk gewerkt vanuit België en de nuntius. Roberto had de gestalte van Serge en ze dachten dat hij het was.

Vanuit het buitenland heeft hij Serge laten waarschuwen dat hij in gevaar was door de vice-provinicaal.

Hij heeft Serge de laatste keer gesproken op 12 december 1980, hij heeft hem aangemaand voorzichtiger te zijn. Serge was geen priester, maar seminarist, nog in opleiding. Na filosofie 3 jaar stage, om de taal te leren, de cultuur te leren, de mensen te leren kennen. Ward heeft de congregatie verlaten. Serge was in zijn 3^e jaar, hij wilde niet gaan studeren. “De mensen hebben mij nodig, de organisatie heeft mij nodig.” Luc : “De organisatie is Scheut, de overste ben ik.” Hij gaf hem een jaar respijt, maar moet beloven daarna verder te gaan. Hij kan niet zegt hij. De algemene overste opgebeld in Rome. Hij werd aan Luc’s autoriteit ontnomen. Hij is altijd Scheutist gebleven. Van Rome werd gevraagd om het document (om de aansprakelijkheid van Scheut te verminderen, door een advocaat gehomologeerd) op te stellen. Er was veel begrip en respect. Serge was een idealist en heeft zijn leven aan het volk gegeven. Ze zijn in vriendschap uit elkaar gegaan.

Buiten Paul is er nooit iemand ontsnapt.

Serge werd lid van de EGP, maar meer voor vorming. Hij moest gewapend zijn met een pistool om zich te verdedigen. Het was ook geen gewetenskwestie, het was geen kwestie van communisme, sommige waren leninisten, andere meer op Castro of Vietnam, de meeste leden identificeerden zich als christen. De ideologie was de kwestie niet. Luc had contact met Orpa, die waren voorzichter en serieuzer. Ze kwamen hem spreken, identificeerden zich ook niet, vroegen of ze mochten doden volgens de bijbel enz. Hij is hem tegengekomen in een boekenwinkel en bleek een professor geneeskunde te zijn aan de universiteit van San Carlos die iedere zondag met zijn gezin naar de kerk ging.

Buitenlanders en priesters kunnen niet door lokale commandanten worden vermoord, dat gebeurt door het hoogste niveau.

Hij wil Conrado, Serge, Ward en Walter eer doen, zij hebben de voetstappen van Jezus gevolgd.

Discussie tussen ouderen en jongeren, oudere : “Conrado en Walter goede jongens, maar ze zijn stoem geweest, ze hadden beter voorzicht geweest.” Luc : “Jezus is ook vermoord geweest.”, oudere “Die was beter ook voorzichtig geweest.”

14:01 Guido De Schrijver

Guido Deschrijver, 85, gepensioneerd

In 1964 vertrokken naar Guatemala, samen met Jan Van De Veire, ze kregen een half jaar de tijd om te acclimatiseren. Daarna werd hij pastoor in La Democracia

In 65-66-67 synode Medillin: Ons continent is in staat van doodzonde, ze gaan dood omdat ze uitgebuit worden door plantagehouders.

Voorheen was Guido conservatief gevormd. Begin 1969 vraagt de provinciaal ga naar Santa Lucia Cotzumalguapa, maar met een equipe. De sacramenten bleven, dat was de taak, maar gelijktijdig was er een nieuw elan, pastoraal met de bevrijdingstheologie ondersteund door synode Medillin. Ze kregen cursussen in Colombia, over pastoraal, catechese.

In Santa Lucia Cotzumalguapa, begonnen zichzelf opnieuw te vormen, de pedagogie van de onderdrukten, Paulo Freire. Ze moesten van onderuit gaan. Voor de alfabetisering gebruiken ze termen die ze kennen, (gitaar, vader, moeder zoon, werk) De elementaire concepten van het materialisme, dit werd communisme genoemd, maar ging over hoe zit de samenleving in elkaar zat. En daarna begon de vorming van basisgemeenschappen. Dit door bepaalde mensen te vragen en daarrond te bouwen.

Het doel was om iets te kunnen veranderen. Het geloof moderniseren, het was nogal bijgelovig eerst. Er was de kerk van de sacramenten, daarnaast zijn ze leegstaande parochies gaan opvullen, de Vlamingen, Italianen, Spanjaarden, Ieren en Nederlanders leverden de katholieke missionarissen omdat ze conservatief zouden zijn en anticommunisten. Het braakliggende land was er omdat de mensen verplicht zouden worden te werken voor de plantages. De landherverdeling in de jaren 50 werd gecounterd door de United Fruit Company, de VS via de CIA organiseren daardoor een staatsgreep.

De gemeenschappen werden in de wijken opgericht. De leiders van die groepen werden opgeleid, het aantal groepen werd groter.

De vorming van de basisgroepen was wederzijds ook de missionarissen werden gevormd. De bedoeling was om eenheid te vormen om zo een tegenmacht te vormen.

In 1979 was het duidelijk dat het niet goed kwam. Mensen liepen weg omwille van de repressie. Anderen vroegen zich af, “wat verder?”. We hebben nu eenheid en een groep mensen? Maar hoe en wat?

Guido zelf, is 4 keer gewaarschuwd geweest, eerste keer in Santa Lucia Cotzumalguapa hij werd bij de burgemeester geroepen, een progressief, die meldde vertrouwelijk dat de gouverneur vroeg hem in het oog te houden.

In Obredo werd hij ook gewaarschuwd dat veehouders hem niet zagen zitten en dat ze middelen tegen hem hadden

1978 telefoontje in het parochiehuis, in een vergadering zou hij een kiesadvies gegeven hebben, dat moest stoppen

Hij werkte aan een boekje, Christus onze metgezel. Tekeningen met een bijbeltekst en daarnaast vergelijken met een lokale situatie (bvb het sjoemelen met gewichten om mensen op te lichten). Op dat moment werd hij duidelijk bespioneerd.

Hij was zo naïef te denken dat ze een priester, een buitenlander nooit iets aan zou doen.

Hij heeft Walter goed gekend, in het zuiden zaten ze, ze zagen elkaar vaak. Walter was erg impulsief. Geheime politie zat achter in de kerk om de preken en homilieën op te nemen. Hij is samen met Walter naar Rome gegaan waar hij door de generale raad werd aangedrongen om niet terug te gaan.

Hij wist dat er dingen gingen gebeuren. Hij zei dingen in de kerk die vanuit de macht in het land de weerbots zou krijgen. Hij heeft gelezen hoe het vijandbeeld tegen Walter werd gevormd : die pater is niet van ons, hij is buitenlander, hij is een communist. Dit om te voorkomen dat de bevolking zich zou keren tegen hem. Daardoor probeerden ze hem te ontmenselijken. Hij was niet bij de staking, zat toen in België, bij zijn terugkeer is hij mensen gaan eten brengen en heeft hulp geboden. Maar er wordt beweerd dat hij vermoord werd door de suikerrietbazen.

Eerst was de streek katoen, maar de grond was volledig uitgeput na de katoen. Dus was het rietsuiker kappen, van 5u tot ‘s avonds laat. Het suikerriet werden in brand gestoken om makkelijker te oogsten. Het is een hel qua hitte. De meeste seizoenarbeiders komen uit de bergen, Maya’s en zo. Ze werden rechtstaand in camions naar de kust gebracht. Komen aan slapen in barraken op de beton, tussen muggen en ongedierte. En dit voor een hongerloon. Pantaleon, de grootste plantage, nodigde hem uit in 1974 om het einde van de kap te vieren, veel geld voor de eigenaar, veel ziekte voor de mensen maar geen middelen om terug te gaan. Hij heeft geweigerd, da’s geen feest, dat hebben de eigenaars niet gewaardeerd. Ze stuurden dan de vakbond naar hem om hem te overtuigen. Ze hebben een priester vanuit Guatemala stad ingevlogen met een helikopter om de mis te doen.

Een middenklasser met suikerriet wilde zijn werknemers opslag geven, maar mocht het niet van Pantaleon.

Brief Widmann, van een Finca dicht bij Esquintla, heeft bericht geschreven naar Bisschop Rios Montt, tegen Walter, dat hij een communist was.

Ward zij tegen hem, “jullie hebben het verkeerd aangepakt”, “ge hebt binnen die arme bevolking een elite gevormd, we moeten de massa helpen”

Eerste guerrillagroep waren jonge officieren, ze werden verslagen, zijn ondergedoken. Hieruit zijn uiteindelijk 4 : FAR, Communistische partij die via verkiezingen wilden winne, EGP en Orpa. Maar de CUC was geen verzetsbeweging en zeker niet bewapend.

Reis 1997 hoe is dat verlopen?
Ambassadeur Stevens heeft zijn best gedaan, maar we stonden voor muren, er was geen wil om er iets aan te doen. Er was geen interesse om ons te woord te staan. Maar voor de families was het wel een hele indrukwekkend gebeurtenis.

Pellecer, op de persconferentie waarop hij aangaf dat hij zijn ontvoering in scene had gezet om te ontsnappen uit de guerrilla wat kan u daarover zeggen?
Hij werd zeker spiritueel, mentaal, geestelijk binnenstebuiten gekeerd. Zodanig dat hij niet meer wist wie hij was. Hij is onder zware druk militair geworden. Hij heeft in een gegoede militaire buurt gewoond tot aan z’n dood.

Hij zou Paul Schildermans hebben proberen te ondervragen. Maar voorheen heeft hij goed met hem samengewerkt voorheen.

Vragen over de brief aan familie Capiau, heeft Guido contact gehad met EGP?
Hij weet niet meer hoe het met de brief zat, maar had geen contact met het EGP

Luc Mees komt nog even tussen, weet van die brief niks. In de bundel door hem neergelegd zat een brief van Enrique Coral naar hem. Waarin de moord op Ward door het leger werd bevestigd.

15:16 : Sabine Mortier

Sabine Mortier, 88 jaar, gepensioneerd via videoconferentie met Christian Winand (fed pol)

Ze werd door de congregatie gezonden in januari 1964 werkzaam tot april 1981.

Eerst werkte ze mee in de school, de laatste 12 jaar zat ze in de parochie Santa Lucia Cotzumalguapa, met Walter als laatste pastoor. Maar ze was vooral actief in de basisgemeenschappen. Dat was vooral met de vrouwen nadenken vanuit een eigen realiteit, wat de realiteit was en de link te leggen met het evangelie.

De realiteit was veel grootgrondbezit, waar de arbeiders heel slecht betaald werden. De enige manier om iets te verdienen, was wraakroepend, vanuit de kerk werd de situatie geanalyseerd. En bij het bespreken hebben ze geprobeerd in het hele bisdom, met welk evangeliestuk hou Jezus geassocieerd worden?

Oproep tot opstand?
Neen, bewust worden van hun eigenwaarde, ze proberen iets te doen om in gesprek te komen en beter de situatie te begrijpen.

Ook opkomen voor hun rechten, en oprichten van vakbonden enz..?
Ja, maar dat duurde jaren. Om zo hun waardigheid aan mensen terug te geven, ze hebben ook rechten, we zijn allen broeders en zusters.

Vooral de moord op Walter heeft haar getroffen.

Ze was geen lid van het CUC?
Neen

En Walter Voordeckers?
Neen, niet als lid, maar als pastoor stond hij achter het bewust worden van de eigenwaardigheid van de mensen.

Wie was Walter?
Op 1 mei 1980, een optocht sociale bewegingen in de hoofdstad daar was pater Conrado de la Cruz, met een catechist. Ze zijn opgepakt na de optocht. Ze wachtten op de bus, het neefje van 10 jaar van de catechist werd weggejaagd. Walter was daar zeer van onder de indruk. Er is nooit iets teruggevonden van hen.

Op 11 mei 1980, na de avondmis kwam een auto toe, “we hebben een vrouw die erg ziek is, kan u de sacramenten geven”, Pater Ador komt mee, ze rijden niet mee met de mannen, maar ze Walter en Ador reden samen. Daar aangekomen, moesten ze nog verder. Walter en Ador kwamen dan bij de zusters en zei “omdat ik een lafaard ben, ben ik niet ontvoerd”. Dan boden ze aan om te kaarten. Maar hij ging naar huis.
‘s morgens gingen ze samen ontbijten, ze was koffie aan het drinken. Walter zei “Als ze u proberen te ontvoeren, trek u los, want dan schieten ze misschien, maar dan blijft het lijk toch achter.” Ze was daar van verschrokken. Hij ging nog een brief schrijven. Hij nam een zegel en ging zijn brief posten. De post was op 50-70 meter vandaar. Hij moet nog gepraat hebben met de mannen van de post. Ze hoorde rond 10:00 10:30 wat ze dacht dat vuurwerk was, maar dat zijn schoten, en Walter is buiten. Ze liep naar buiten en zag hem liggen, ze zag een auto wegrijden maar wist niet welke, wel geen normale. Frans Harren en Ador heeft ze gewaarschuwd, ze wilden gaan kijken. Ze zijn dan gaan kijken, maar zij heeft de provinciaal gebeld. Die was er niet die was bij de kardinaal voor Conrado. Ze heeft dan de bisschop gebeld, die kwam direct. Mensen hebben dan kranten gebruikt om het bloed van Walter op te nemen. Ze heeft dat in de binnenhof begraven. Ze kreeg er spijt van want ze dacht dat het lijk van Walter naar België zou worden gestuurd en dan zou dat kunnen gebruiken.
Daarna werd er rijen dik aangeschoven om hem te groeten. Pas rond 3 uur ‘s morgens heeft ze de kans gehad om hem te groeten. Ze is dankbaar voor de moed die Walter, Serge en Ward en zovele van onze mensen in Guatemala dat ze de moed hadden hun leven te geven voor hun strijd voor een broederlijke en eerlijke samenleving.

Er werd naar haar gevraagd in het hoofdhuis in de hoofdstad. Het meisje dat de vraag ontving heeft haar gewaarschuwd. Bij het algemeen bestuur werd gezegd, we zullen naar de ambassadeur gaan.

Hij zei, er is geen reden om te denken dat er een bedreiging was, maar waarom zou ge niet op verlof gaan? Er kwam een boodschap dat ze de moord op Walter wilden vieren met haar. Ze is dan via NY naar België vertrokken. Getekend door “jullie weten nog wie wij zijn, ESA”.

Walter heeft haar niet gezegd dat hij bedreigd werd.

Ze heeft een lange brief gestuurd naar de ouders van Walter samen met Ador, Paula en Frans. ze weet het niet meer maar het is zeker mogelijk.