Jarenlang slaagde een hele rits advocaten van ex-generaal Efraín Ríos Montt er in om het proces te blokkeren dat tegen hem ingespannen werd. De nationale en internationale druk liet echter niet af. Eindelijk kwam er toch beweging in de vierkantdraaiende rechtspraak die het land kenmerkt.

Rios Montt, dictator

Na een staatsgreep regeerde de verdachte met ijzeren hand tussen 1982 en 1983. Het leger paste de tactiek van de zogeheten ‘verschroeide aarde’ toe op hele inheemse dorpen, die het beschuldigde van collaboratie met het linkse gewapend verzet in de context van de Koude Oorlog.

Efraín Ríos Montt, 86 jaar, werd recent in verdenking gesteld van genocide voor de moord op 1.770 Ixil Maya’s in het departement Quiché tijdens de meest bloedige periode van het intern gewapend conflict dat resulteerde in 200.000 doden en verdwenen personen.

Eind januari dit jaar werd na een marathonhoorzitting, die drie dagen duurde en waarbij slachtoffers en verdedigers van de generaal hun verhaal presenteerden, Ríos Montt samen met de gepensioneerde generaal José Rodríguez Sánchez in staat van beschuldiging gesteld. Hun advocaten maakten zich sterk dat ze desnoods 500 procedurekwesties zouden aanvoeren om het proces geen kans te geven.

Eindelijk gerechtigheid?

Op 19 maart startte alsnog het mondeling en openbaar debat. Rechter Jazmin Barrios, die ondermeer herhaaldelijk vrouwvijandige uitlatingen van de verdedigers van de beschuldigden moest incasseren, maakte een einde aan het juridische steekspel.

Beschuldigde Ríos Montt probeerde een nieuwe tactiek uit om de gang van het gerecht nog maar eens te blokkeren. Vier advocaten die hem het jongste jaar vertegenwoordigden liet hij vervangen door een nieuwe advocaat. De rechtbank aanvaardde hem. De man kwam echter al meteen met drie incidenten op de proppen.

Het belangrijkste was dat hij beweerde zijn taak van verdediging niet te kunnen uitoefenen daar bij vorige processen een ‘zware vijandigheid’ was ontstaan tussen hem en de voorzitster van het tribunaal, alsook ‘vriendschap’ met iemand die deel uitmaakte van de rechtbank.

De voorzitster probeerde herhaalde malen het incident als niet ter zake doende te verklaren. Naderhand ging de rechter over tot het buitenzetten uit de zaal van de advocaat en besliste dat de verdediging van de e zou gedaan worden door die van de medebeschuldigde Rodríguez Sánchez.

Drie uur later (en eenendertig jaar na de feiten) verkondigde de voorzitster de historische uitspraak: ‘Hierbij wordt het mondeling en openbaar debat over de misdaden van genocide en misdaden tegen de mensheid tegen de heren José Efraín Ríos Montt en José Rodríguez Sánchez begonnen.’

Historisch proces

Dit is een historisch proces waarbij voor de eerste keer in Latijns-Amerika een voormalig staatshoofd voor de rechter verschijnt voor genocide. Zowel de VN als de Europese Unie loofden de rechtsgang in Guatemala.

Met spanning werd dag na dag door honderden persmensen, mensenrechtenverdedigers en de inwoners in Guatemala het proces op de voet gevolgd en in detail beschreven. De uitspraak wordt verwacht tegen volgende week woensdag 24 april.

Tot algemene verbijstering beriep rechter Carol Patricia Flores zich op 18 april op een beschermingsprocedure ten gunste van de beschuldigden en stuurde het proces helemaal terug naar de etappe waar het zich bevond op 23 november 2011. Op zijn beurt vecht het Openbaar Ministerie met aan het hoofd Claudia Paz y Paz, de rechtsgeldigheid van deze stap nu aan. Het laatste woord is dus in deze nog niet gezegd.