Toen Serge, nu dertig jaar geleden, ontvoerd werd, hield de zo genoemde ‘ Koude Oorlog ‘ de wereld in een wurggreep. Het was een sluimerende oorlog tussen twee grootmachten die weliswaar in volle hevigheid werd uitgevochten in de periferie van de twee grote protagonisten: enerzijds de Verenigde Staten, symbool voor een vrij Westen en anderzijds de Sovjet Unie, symbool voor een totalitair imperium van het kwaad. Het was een oorlog tussen twee ideologische en economische systemen: kapitalisme en communisme . Guatemala behoorde tot de meest geviseerde oorlogslanden in de periferie van de Verenigde Staten. Het was, zoals toenmalig president Ronald Reagan, zo plastisch verwoordde: de navel in de ‘ tere onderbuik ‘ van de VS.
In de context van die Koude Oorlog moeten wij het volgende citaat situeren.
Citaat uit: “ Leo Tindemans. De Memoires. Gedreven door een overtuiging. “
“ Als voorzitter van de Europese Volkspartij werd ik voortdurend ondervraagd over de gebeurtenissen in bepaalde Centraal-Amerikaanse landen.
Overal heerste er grootse verwarring. In de katholieke kerk verspreidden voorstanders van een sociale, marxistische revolutie hun opvattingen onder de naam “ bevrijdingstheologie “. Zij zochten overigens ook toenadering tot degenen die hun heil meenden te vinden in een leninistisch geïnspireerd gewapend verzet.
Een bekende naam uit christendemocratische kringen in El Salvador, Ruben Zamora, was overgestapt naar die “ bevrijders “. Ik had met hem een lang gesprek gevoerd en ontdekte tot mijn grote verbazing geen bloeddorstige guerrillero. Hij was echter een eerder zachte, wellicht wat romantische en idealistische wereldverbeteraar, een gedroomde prooi voor de leninisten.
(…) Ondertussen stond ik bloot aan loense aanvallen van nieuwlichters in Vlaanderen die christendemocraten in Latijns-Amerika, vooral Napoleon Duarte ( staatshoofd in El Salvador als leider van een gemengde militaire burger junta ), met alle middelen bekampten. Deze lieden citeerden voortdurend Mgr. Romero als lichtend voorbeeld. Korte tijd voor hij werd vermoord ( maart 1980 ) was hij bij mij in de Tweekerkenstraat te Brussel. Hij zette mij toen aan Duarte te steunen zoveel ik kon. In zijn ogen leek Duarte de enige man te zijn die serieus poogde in zijn land tot gelukkige sociale en democratische hervormingen te komen. Bij ons stelden betweters hem voor als de grote opponent van Mgr. Romero en ze bestreden mij omdat ik het regime van Duarte niet publiek afkeurde. “ ( blz. 454 – 455 )
Tot zover het citaat. Graag uw aandacht voor de gebruikte terminologie in dit citaat:
- De “ bevrijders “ ( staat tussen aanhalingstekens! ) in Centraal-Amerika worden ofwel bloeddorstige guerrilleros genoemd, of romantische en idealistische wereldverbeteraars en als dusdanig een gedroomde prooi voor de leninisten
- De dwarsliggers in Vlaanderen krijgen 3 titels: nieuwlichters met een strategie van loense aanvallen; lieden die voortdurend Mgr. Romero citeren als lichtend voorbeeld; betweters die het niet publiek afkeuren van het regime van Napoleon Duarte bestrijden.
Twee belangrijke ideologen van die nieuwlichters en betweters in Vlaanderen – vooral in West-Vlaanderen – waren de priesters Piet Declercq en Roger Ponseele, uitgezonden door het bisdom Brugge. Zij waren werkzaam in El Salvador, weliswaar niet als raadgevers op het kabinet van Napoleon Duarte, maar als diocesane priesters in dienst van Mgr. Romero. Piet en Roger inspireerden met hun concreet engagement en hun geschriften rechtstreeks de Brugse basisgroepen en onrechtstreeks ook de nieuwlichters van het Serge Berten comité hier in Menen.
Een tweede citaat: ditmaal uit de digitale nieuwsbrief van het christelijk geïnspireerde MO tijdschrift op 19 december 2011
Met als titel: “ El Salvador vraagt om vergiffenis voor de massamoord in El Mozote. “
“ In naam van de Salvadoraanse staat heeft de minister van Buitenlandse zaken zaterdag laatst om ‘ vergiffenis ‘ gevraagd voor de massamoord die 30 jaar geleden in El Mozote door soldaten van het elite bataljon Atlatatl gepleegd werd en waar bijna duizend mensen omkwamen, de helft daarvan kinderen.
Het gaat hier om de ergste massamoord gepleegd in de twintigste eeuw in Latijns-Amerika en die nog steeds de hele wereld schokt door het niveau van gruwel die de slachtoffers meegemaakt hebben. De vrouwen werden systematisch verkracht en de kinderen werden doorboord met bajonetten en door de soldaten onthoofd. (… ) Dagen na de massamoord bleef het diplomatieke corps in Washington El Mozote negeren. Het beschuldigde de guerrilla ervan dat ze een propagandastunt uithaalden om het leger te beschuldigen van wreedheden die ze nooit begaan hadden. El Mozote moest wachten tot buitenlandse journalisten op de plaats kwamen en aan de wereld de verschrikking van wat daar gebeurd was kenbaar maakten, én tot een overlevende, Rufina Amaya, het aandurfde om de verschrikking te vertellen.
Wie zaterdag laatst een verdiend eerbetoon kreeg is de Vlaamse padre Rogelio Ponseele. Die was dicht bij El Mozote toen de gruweldaden gebeurden. Hij heeft dertig jaar lang gewerkt aan een erkenning van de feiten door de Salvadoraanse overheid en op internationaal niveau. Tijdens de dertig jarige herdenking van de massamoord in El Mozote ontving padre Rogelio een gegraveerde erkenning uit de handen van Oscar Luna, de Salvadoraanse ombudsman voor de mensenrechten. “
Tot zover het citaat. Van die massamoord in Mozote, gepleegd in december 1981, vind ik geen woord terug in de lijvige Memoires van Leo Tindemans. Nochtans was zijn goede vriend, christendemocraat en staatshoofd Napoleon Duarte toen politiek rechtstreeks verantwoordelijk voor wat het leger had aangericht in El Mozote. Maar, jammer genoeg, werd door de Duarte’s, de Reagans en de Tindemansen van die tijd de werkelijkheid in Midden-Amerika verzwegen, verdraaid of vervalst, in naam van een hoger politiek ideologisch doel: de uiteindelijke overwinning in de aanslepende Koude Oorlog! Het doel wettigt immers de middelen.
Over dit verzwijgen en vervalsen van de waarheid mogen we nu, dertig jaar na datum, met stelligheid zeggen: dit was noch min noch meer een zwaar politiek en diplomatiek verzuim met nefaste gevolgen, ook juridisch op vlak van straffeloosheid, voor heel veel mensen in El Salvador en in buurland Guatemala, waaronder ook landgenoten, Vlamingen zoals Serge Berten, Walter Voordeckers, Ward Capiau.
Wat begin de jaren tachtig van vorige eeuw in El Salvador gebeurde aan gruwel zoals in Mozote, gebeurde op hetzelfde moment, maar dan wel in veelvoud, in Guatemala.
Het grote verschil tussen de militaire aanpak in beide landen was de façade van de militaire dictaturen. In El Salvador gebruikten de militaire machthebbers Napoleon Duarte als de christendemocratische schaamlap voor hun wandaden. In Guatemala kwam de militaire dictatuur met generaal Romeo Lucas Garcia als president, open en bloot voor haar principes uit: “ la aniquilación del enemigo subversivo “ , de vernietiging van de opstandige vijand. Het regime gebruikte daarvoor een door het Amerikaans leger toen recentelijk uitgeteste militaire strategie in Vietnam: de strategie van de verschroeide aarde op het platteland, gekoppeld aan voortdurende geïndividualiseerde zuiveringsoperaties in de steden.
Parallel met de slachtpartijen in tientallen Indiaanse dorpen in het binnenland van Guatemala, werden in de steden stelselmatig mensen standrechtelijk vermoord of ontvoerd door de speciaal daartoe opgeleide ‘ escuadrones de la muerte ‘ ( doodseskaders ) onder direct bevel van de minister van binnenlandse zaken: Donaldo Alvarez Ruiz.
Negen jaar geleden, In 2003, werden door het State Department in Washington een reeks vertrouwelijke documenten en telexen vrijgegeven voor studie en onderzoek aan het Archief van Nationale Veiligheid in Arlington. Bij die documenten uit de periode 1979 – 1984, bevinden zich ook ettelijke telexen die door de ambassade van de Verenigde Staten in Guatemala hoofdstad verstuurd werden naar de bevoegde instanties in Washington, waaronder: het State Department en het hoofdkwartier van de geheime dienst CIA.
In een vertrouwelijke telex die op 4 maart 1982 verzonden werd vanuit de ambassade van de V.S. in Guatemala city staat letterlijk: “ goverment elements responsible for 145 political deaths in januari 1982 “. Enkel en alleen al in januari 1982 was de Guatemalteekse overheid rechtstreeks verantwoordelijk voor de dood van 145 burgers. Diezelfde telex maakt ook melding van een opmerkelijke en verontrustende stijging van ontvoeringen en verdwijningen in de maand januari 1982 onder directe verantwoordelijkheid van het militaire apparaat. Onder die ontvoerde en verdwenen burgers in januari 1982 waren ook Serge en zijn twee vrienden: Oscar Garcia en Lazaro Ortiz.
De uiteindelijke balans van de oorlog in Guatemala is ontzettend zwaar:
- Meer dan honderdvijftigduizend doden
- Vierhonderdtwintig massamoorden in Indiaanse dorpen op het platteland
- Minstens vijfenveertigduizend vermisten
- Tweehonderdduizend weduwen
- Vierhonderdduizend wezen
- Tachtigduizend vluchtelingen naar het buitenland
- Eén miljoen binnenlandse vluchtelingen
( cijfers van de Waarheidscommissie van de Verenigde Naties )
Padre Rogelio Ponseele kreeg onlangs een meer dan verdiend eerbetoon voor zijn jarenlange inzet in El Salvador. Het Serge Berten Comité verdient een al even groot eerbetoon voor haar hardnekkig volgehouden ‘ betweterigheid ‘, om de terminologie te gebruiken van de man die “ gedreven werd door een overtuiging “. De comitéleden bleven volhouden, jaar na jaar, met vallen en opstaan, koppig en gedreven door een ander soort overtuiging, niet de overtuiging van de macht en de politieke ijdelheid, maar de overtuiging van het goed geweten.
En, “ wat is een goed geweten ? “ vroeg men aan Herman Van Rompuy in de weekend krant De Morgen op 24 december jongst leden. Zijn antwoord: “ dat je niet jezelf zoekt bij het oplossen van een crisis maar werkt vanuit het algemeen belang. Politici handelen vaak om in de schijnwerpers te komen en zijn niet bereid hun fouten toe te geven. Krampachtig vasthouden aan het eigen gelijk is een superieure vorm van egoïsme. Dan poker je met het algemeen belang. “
“ Dan poker je met het algemeen belang “… Dertig jaar na de ontvoering van Serge weten wij beter: politici die vooral zichzelf zoeken pokeren niet alleen met het algemeen belang, zij pokeren ook met het leven van mensen .
De herinnering aan Serge, aan Walter, aan Ward en aan zoveel andere slachtoffers van het geweld in Guatemala, houdt niet enkel ons geweten wakker en alert voor onrecht, maar ook onze hoop, met name het vertrouwen en de zekerheid dat actieve solidariteit zinvol is, ongeacht de afloop en het resultaat.
Gent, 15 januari 2012
Raf Allaert